राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण (NEP) 2020 नुसार महाराष्ट्र राज्य अभ्यासक्रम आराखड्यात झालेले बदल आणि करिअरविषयीच्या नवीन संधी.
भारतात 1986 नंतर पहिल्यांदा राष्ट्रीय स्तरावर संपूर्ण देशासाठी अशा प्रकारचे राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण (NEP) 2020 तयार करण्यात आले आहे. हे भारत सरकारचे एक महत्त्वाचे धोरण आहे ज्यामुळे भारतीय शैक्षणिक प्रणालीत व्यापक बदल घडविण्याचा उद्देश आहे. हे धोरण विद्यार्थ्यांच्या सर्वांगीण विकासावर, कौशल्य विकासावर आणि गुणवत्तापूर्ण शिक्षणावर लक्ष केंद्रित करते. राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण (National Education Policy – NEP) 2020 हे भारत सरकारचे शैक्षणिक क्षेत्रातील एक महत्त्वाचे धोरण आहे. हे धोरण 29 जुलै 2020 रोजी जाहीर केले गेले आणि याच्या उद्देशाने भारतीय शिक्षण प्रणालीत व्यापक बदल घडवून आणणे हे आहे. या धोरणाच्या मुख्य बाबींचा आढावा खाली दिला आहे:
शैक्षणिक संरचनानवीन 5+3+3+4 प्रणाली: विद्यमान 10+2 प्रणालीच्या ऐवजी, नवीन प्रणालीमध्ये 3-18 वयोगटातील मुलांना शैक्षणिक टप्प्यांमध्ये विभागले आहे:
- 5 वर्षे: फाउंडेशनल स्टेज (3-8 वर्षे) – पूर्व प्राथमिक आणि इयत्ता 1 व 2.
- 3 वर्षे: प्रिपरेटरी स्टेज (8-11 वर्षे) – इयत्ता 3 ते 5.
- 3 वर्षे: मिडल स्टेज (11-14 वर्षे) – इयत्ता 6 ते 8
- 4 वर्षे: सेकंडरी स्टेज (14-18 वर्षे) – इयत्ता 9 ते 12
- भाषा धोरणबहुभाषिकता: त्रिभाषा सूत्राचे पालन. प्राथमिक स्तरावर मातृभाषा किंवा प्रादेशिक भाषेतून शिक्षण दिले जाईल.कोणत्याही भाषेचा शिक्षणावर बंद नाही: शिक्षण कोणत्याही भाषेत घेता येईल.
- लवचिकता: विद्यार्थ्यांना विषय निवडण्याची स्वातंत्र्य.समावेशक शिक्षण: सर्व विद्यार्थ्यांसाठी समावेशक आणि समान शिक्षण संधी.
- संशोधन व विकासरिसर्चसाठी NRAF: National Research Foundation (NRAF) ची स्थापना करणे जे संशोधनाला प्रोत्साहन देईल.
राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण 2020 भारताच्या शिक्षण क्षेत्रात मोठ्या बदलांची कल्पना देते, ज्यामुळे भारतीय शिक्षण प्रणाली अधिक समृद्ध आणि प्रभावी होईल.
महाराष्ट्र राज्यानेही या धोरणाचे पालन करून आपल्या अभ्यासक्रम आराखड्यात बदल केले आहेत. भविष्यासाठी विद्यार्थ्याला तयार करणे हा ह्या अभ्यासक्रमाचा उद्देश आहे त्यानुसार विद्यार्थ्यांमध्ये 6 C चा विकास करणे म्हणजेच Critical thinking चिकित्सक विचार, Creativity सृजनशीलता, Communication संवाद कौशल्य, Compassion करूणा, Collaboration सहकार्य, Character चारित्र्य. अशा प्रकारचे भविष्य वेदिक शिक्षण विद्यार्थ्यांना देणे हे या अभ्यासक्रम आराखड्याचा मुख्य गाभा आहे.
- 5+3+3+4 शैक्षणिक संरचना :-
– नवीन शैक्षणिक संरचना 5+3+3+4 मॉडेल अंतर्गत प्रथम 5 वर्षे (पूर्व-प्राथमिक आणि प्राथमिक) , नंतर 3 वर्षे (माध्यमिक), पुढील 3 वर्षे (उच्च माध्यमिक) आणि शेवटच्या 4 वर्षे (उच्च शिक्षण) असा आराखडा आहे.
– यामुळे विद्यार्थी विविध स्तरांवर अधिक सखोल ज्ञान मिळवू शकतील.
2. मल्टीडिसिप्लिनरी अभ्यासक्रम :-
– विद्यार्थ्यांना विविध विष क कोर्सेसचा अभ्यास करण्याची संधी मिळेल.
3. तंत्रज्ञानाचा वापर :-
– शिक्षणात तंत्रज्ञानाचा अधिक वापर होईल. ऑनलाईन शिक्षण, डिजिटल लर्निंग प्लॅटफॉर्म्स आणि इ-लर्निंग साधनांचा समावेश करण्यात आला आहे.
4. राष्ट्रीय शिक्षण आयोग (NEC) :-
– राष्ट्रीय शिक्षण आयोग स्थापन करून शिक्षण व्यवस्थेतील गुणवत्ता नियंत्रणाचे काम केले जाईल.
5. शिक्षक प्रशिक्षण :-
– शिक्षकांचे प्रशिक्षण अधिक प्रभावी बनविण्यासाठी नवीन पद्धतींचा अवलंब करण्यात येईल.
महाराष्ट्र राज्य अभ्यासक्रम आराखड्यात झालेले बदल
करिअरविषयीच्या नवीन संधी
NEP 2020 नुसार केलेल्या बदलांमुळे विद्यार्थ्यांसाठी विविध करिअर संधी उपलब्ध होतील. त्यातील काही महत्त्वाच्या संधी खालीलप्रमाणे आहेत:
- मल्टीडिसिप्लिनरी करिअर :-
– विद्यार्थी एकाच वेळी विविध क्षेत्रांमध्ये करिअर करू शकतील. उदाहरणार्थ, विज्ञान आणि कला यांचे एकत्रित अभ्यास करून विद्यार्थ्यांना विविध संधी मिळतील.
- व्यावसायिक कौशल्ये :-
– व्यावसायिक शिक्षणामुळे विद्यार्थी विविध तांत्रिक आणि व्यावसायिक कौशल्ये शिकू शकतील. यामुळे उद्योजकता, स्टार्टअप्स आणि स्वयंरोजगाराच्या संधी वाढतील.
- डिजिटल कौशल्ये :-
– डिजिटल लर्निंग आणि तंत्रज्ञानाच्या वापरामुळे विद्यार्थ्यांना माहिती तंत्रज्ञान, सॉफ्टवेअर डेव्हलपमेंट, डेटा सायन्स, आणि डिजिटल मार्केटिंग यासारख्या क्षेत्रांमध्ये करिअर करण्याची संधी मिळेल.
- उच्च शिक्षणातील संधी :-
– 4 वर्षांच्या उच्च शिक्षणामुळे विद्यार्थी विविध विषयांमध्ये सखोल ज्ञान मिळवू शकतील. यामुळे संशोधन, शिक्षण, आणि विशेष कौशल्यांमध्ये करिअरच्या संधी वाढतील.
- आंतरराष्ट्रीय शिक्षण :-
– आंतरराष्ट्रीय शिक्षणासाठी शिष्यवृत्ती आणि सहयोगी कार्यक्रमांची संधी उपलब्ध होईल. विद्यार्थी परदेशात शिक्षण घेऊन विविध जागतिक संधींचा लाभ घेऊ शकतील.
- नवीन शैक्षणिक क्षेत्रे :-
– उद्योजकता, नवीन तंत्रज्ञान, पर्यावरण शास्त्र, आणि नवोपक्रम (Innovation) यासारख्या नवीन क्षेत्रांमध्ये करिअरच्या संधी वाढतील.
NEP 2020 नुसार करण्यात आलेले हे बदल आणि करिअर संधी विद्यार्थ्यांच्या सर्वांगीण विकासासाठी उपयुक्त ठरतील. यामुळे महाराष्ट्रातील विद्यार्थ्यांना अधिक गुणवत्तापूर्ण आणि व्यावसायिक शिक्षण मिळेल.
- राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण 2020 भारताच्या शिक्षण क्षेत्रात मोठ्या बदलांची कल्पना देते, ज्यामुळे भारतीय शिक्षण प्रणाली अधिक समृद्ध आणि प्रभावी होईल.
महाराष्ट्र राज्यानेही या धोरणाचे पालन करून आपल्या अभ्यासक्रम आराखड्यात बदल केले आहेत. ज्या मुळे राष्ट्रीय अभ्यासक्रम आणि राज्य अभ्यासक्रम यातील दरी कमी होणार आहे.